Hoogsensitiviteit en anorexia

Hoogsensitiviteit en anorexia
(Hoogsensitief - Anders Bekeken, Aanvulling 14)

Anorexia nervosa, zoals dit gedrocht van een naam in zijn totaliteit luidt, ontstaat meestal tijdens de puberteit of de vroege adolescentie bij hooggevoelige en / of getraumatiseerde mensen. Dit problematische eetgedrag, waarbij elke hap met tegenzin en pas na langdurige mentale afwegingen wordt binnengewerkt, kan leiden tot fysieke uitputting, kwalitatieve ondervoeding, groei- en ontwikkelingsstoornissen, levenslange handicaps en bij sommigen leidt deze magerzucht zelfs tot hun dood. En toch gaat het in de eerste plaats om een overlevingsstrategie. Datgene wat men probeert te overleven zijn extreme en onhanteerbare emoties.

Hoogsensitieve en getraumatiseerde mensen hebben één zaak gemeen: ze zijn veel sneller onderhevig aan prikkels die hen in emotionele zin onderuit halen dan hun gemiddelde medemensen. De combinatie van hoogsensitiviteit en traumatisering komt overigens vrij vaak voor. In dit geval verdubbelt het ene probleem het andere. Bij hoogsensitiviteit is de emotionele heftigheid van een situatie de trigger die de emoties op hol kan doen slaan. Daarbij maakt het niet uit of het om aangename of onaangename ervaringen gaat: de overprikkeling en de bijbehorende hevige emoties overspoelen het bewustzijn terwijl andere mensen met dezelfde sensaties schijnbaar moeiteloos weten om te gaan. Dit leidt vaak tot schaamte, minderwaardigheidsgevoelens en zich gemakkelijk terugtrekken uit het openbaar leven. Bij velen leidt het tot een bittere strijd tegen hun emoties, waarbij de pogingen om de emoties toch onder controle te krijgen steeds extremere vormen aannemen. Eén van de methodes hierbij is de verschuiving van het probleem naar een thema dat er vlak naast ligt: eten. Onze behoefte aan eten grenst op een natuurlijke manier aan onze emotionele behoeften. Als zuigeling betekent de borst krijgen zowel troost als eten. Deze verwevenheid blijft ook in het volwassen brein bestaan. Door nu de behoefte aan eten (die gelinkt is aan emotionele troost) onder controle te brengen, proberen heel wat chronisch overprikkelde hooggevoelige tieners hun emoties onder controle te krijgen.

In het geval van traumatisering zijn de triggers die heftige emoties uitlokken gelinkt aan de traumatische gebeurtenissen. Alhoewel er een duidelijk detecteerbare logica achter schuilt, zijn de emotionele uitbarstingen die er het gevolg van zijn totaal onbegrijpelijk voor de buitenwereld. Gevolg: schaamte, een negatief zelfbeeld, zich terugtrekken uit het openbaar leven en / of steeds hardnekkiger wordende pogingen om die vermaledijde emoties toch onder controle te krijgen. Ook getraumatiseerde mensen gebruiken de extreme controle over hun voeding vaak als plaatsvervangend mechanisme hiervoor. Een voorbeeld:

Een vrouw die in haar tienertijd werd verkracht had chronisch last van eetstoornissen. Deze ontstonden vaak tijdens of in reactie op een fietstocht. Fietsen lokte emotionele stress uit, omdat de verkrachting had plaatsgevonden tijdens een fietstocht met vrienden waarbij ze achterop was geraakt na een plaspauze.

Tegenover de buitenwereld ontstaat er al snel een gevecht omtrent eten, waarbij de anorexialijder koppig weigert wat de tegenpartij haar of hem opdringt. In psychologische zin draait dit gevecht echter niet om voeding maar om emotionele zelfbeschikking. Anorexiapatiënten willen niet dat de acties en woorden van andere mensen ongewenst hun emoties bepalen. In plaats van te leren omgaan met de triggers die de emoties uitlokken, wil men van de buitenwereld afdwingen dat deze triggers verdwijnen. Het afleiden van de aandacht naar een ander probleem, dat ze zelf creëren en dus zelf onder controle hebben, is hierbij het werkzame mechanisme.

Aan dit alles hangt een duidelijke symboliek vast: ‘jij zult mijn emoties niet bepalen’ vertaalt zich in symbooltaal tot ‘ik slik niet wat jij van me denkt, me aandoet of aan me opdringt’. En dit vertaalt zich in geen hap meer door de keel weten te slikken, vooral niet indien deze je door een ander wordt opgedrongen.

Eens dit zichzelf voedende mechanisme op volle toeren draait, wordt er steeds meer psychologische brandstof aan toegevoegd. Nieuwe problemen die al dan niet het gevolg zijn van de anorexia, worden op dezelfde manier aangepakt: de emoties die eruit voortvloeien, worden onder controle gebracht via het gevecht om het recht op niet of nauwelijks eten.

Een andere bron die het probleem voedt en dat in sommige gevallen het ontstaan ervan sterk in de hand heeft gewerkt, is het bestaan van vorige-levenstrauma’s waarin honger of uithongering een belangrijke rol heeft gespeeld. Voorbeelden hiervan zijn:

– Tijdens een vorige incarnatie sterven aan de gevolgen van een hongerstaking;

– Door uitputting en uithongering sterven in een concentratiekamp.

– Een uitputtend gevecht moeten leveren om de voedselvoorschriften en -taboes van een bepaalde cultuur of godsdienst te kunnen naleven.

Een concreet voorbeeld:

Bij een vrouw met een eetstoornis bleek deze gelinkt te zijn aan een vorige-levenstrauma dat ze had opgelopen tijdens de tweede wereldoorlog. Tijdens een periode van opsluiting en dwangarbeid werden zij en haar lotgenoten niet alleen uitgehongerd maar tevens gebeurde dit op een mensonwaardige manier: er werden hun af en toe wat broodkorsten toegegooid waarna er een gevecht uitbrak tussen de gevangen om er een te bemachtigen. De vrouw uit dit voorbeeld weigerde hieraan mee te doen. Ze beschouwde dit terecht als mensonwaardig gedrag en weigerde zich op die manier te laten ontmenselijken door hun bewakers. Op die manier werd de discipline om niet toe te geven aan de hunker naar eten gelinkt aan het behoud van zelfrespect en wezenscontact. Dit versterkte de oorzaken van haar anorexia die uit haar huidige leven stamden, namelijk een erg heftige emotionaliteit ten gevolge van hoogsensitiviteit in combinatie met een opvoeding die haar dwong om quasi stoïcijns door het leven te gaan.

Overigens ontstaat er veel vaker problematisch eetgedrag zoals overdadig snoepen, ongezond en chronisch te veel eten of zelfs boulimie in reactie op een mislukte poging om de emoties via weinig of niet eten onder controle te krijgen, dan dat het leidt tot anorexia. Evengoed kunnen deze eetstoornissen – die uiterlijk tegenovergesteld zijn aan anorexia, maar door dezelfde innerlijke drijfveren gevoed worden – een reactie zijn op vorige-levenstrauma’s waarin uithongering een grote rol speelde.

Een voorbeeld hiervan was een man die telkens hij angstig werd en hierdoor emotioneel over zijn toeren ging, zich te buiten ging aan chocolade en koekjes. Tezelfdertijd was hij enorm bang om zonder eten te vallen. Dat laatste was gelinkt aan diverse vorige-levenstrauma’s waarbij hij erge honger had geleden.

Getraumatiseerde mensen die genezen van hun anorexia, kunnen in heel wat gevallen voor de rest van hun leven terugvallen op een gezond eetpatroon. Hoogsensitieve mensen die hun anorectisch gedrag weten te doorbreken, blijven daarentegenvaak hun hele leven moeilijkheden ondervinden. Bij emotionele overprikkeling komt het onvermogen om te eten nu voort uit een lichamelijke reflex. De maag weigert eten te verteren, de slokdarm verkrampt waardoor slikken onmogelijk wordt en eten wordt elke keer weer bemoeilijkt door misselijkheid. Ze willen wel eten, maar het lukt gewoon niet. Eerst emotioneel volledig tot rust komen is een voorwaarde om deze lichamelijke reflexen voldoende tot bedaren te brengen om toch weer voedsel tot zich te kunnen nemen.

Het verschil met anorexia in reactie op traumatisering is dat in dat laatste geval de triggers die de heftige emoties veroorzaakten, volledig geneutraliseerd kunnen worden met behulp van therapie. Twee voorbeelden:

Een vrouw ontwikkelde tijdens haar tienerjaren anorexia in reactie op de emoties die tijdens haar kinderjaren werden uitgelokt doordat ze bij haar vader al te vaak werd blootgesteld aan porno- en geweldfilms. Een tweede bron van onverdraaglijke emoties werd gevormd door een vorige-levenstrauma dat zich afspeelde tijdens de tweede wereldoorlog. Toen stierf ze na veel ontberingen, emotionele en fysiek ellende van honger en uitputting. Haar verstoord eetgedrag kon blijvend doorbroken worden met veel geduld en therapie,

Een andere vrouw ontwikkelde anorexia tijdens haar adolescentie. In haar geval werd de voornaamste bron van emoties die ze hiermee onder controle probeerde te houden gevormd door alles wat ze bij andere mensen aanvoelde en niet kon verwerken, als gevolg van haar hoogsensitiviteit. Na enkele jaren wist ze met veel zelfdiscipline haar weigering om te eten te doorbreken, maar ze bleef uiteraard extreem hoogsensitief en tijdens periodes van heftige overprikkeling weigerde haar lichaam elk voedsel, ook al had ze de bewuste wil en motivatie om te eten.

De triggers die overprikkeling (en de heftige bijbehorende emoties) bij hoogsensitieve personen veroorzaken zijn niet alleen alledaags maar ook veelvuldig aanwezig in de realiteit. Ze kunnen nooit een leven lang vermeden worden en herprogrammatie van de reacties erop is niet aan de orde. Er is immers geen sprake van een verkeerde programmatie maar van een manier van functioneren die inherent is aan hun hoogsensitieve persoonlijkheid.

In de praktijk is dit onderscheid niet altijd even duidelijk. Heel wat getraumatiseerde mensen zijn tezelfdertijd hoogsensitief en niet alle trauma’s worden zodanig volledig verwerkt dat de triggers niet langer tot heftige emoties leiden.

Als hoogsensitief mens hoef je overigens geen anorexia te ontwikkelen om chronisch moeite te hebben met eten.

Dit was bv het geval voor een hooggevoelige vrouw die hoegenaamd geen aanleg had tot anorexia, boulemie of wat dan ook, daarvoor leefde ze te graag en genoot ze te veel van eten en drinken. Maar tijdens de veelvuldig terugkerende periodes van emotionele overprikkeling en de bijbehorende stress, weigerde haar maag telkens weer alle voedsel. Het enige wat ze kon doen was wachten tot de stress was gezakt en dan pas kon ze weer eten. 



*****

Deze tekst vormt een aanvulling op mijn boek Hoogsensitief - Anders Bekeken; isbn 9789077101001,  die zal opgenomen worden in de volgende druk.