De effectgerichte communicatie van psychopaten en andere manipulatieve persoonlijkheden

Effectgerichte communicatie

De essentie van communicatie bestaat uit het doorgeven van informatie aan elkaar. Dat is de hoofdreden waarom we met elkaar praten.

Daarnaast zijn er heel wat mensen die praten om gevoelens van onbehagen, eenzaamheid of onzekerheid te compenseren. De inhoud van wat ze zeggen, is ondergeschikt aan het effect dat het heeft op henzelf: ze voe­len zich minder onzeker of eenzaam als ze iemand hebben om tegenaan te kletsen. De intentie is in dit geval niet het doorgeven van informatie, maar het bereiken van een gevoel van verbondenheid. Soms wordt dit doel bereikt, meestal niet, maar dat is in de context van dit hoofdstukje over de communicatieme­thodes van psychopaten niet zo relevant. We kunnen deze vorm van communiceren ‘effectgericht’ noemen, maar in dit geval gaat dit niet automatisch gepaard met een vorm van manipulatie. Men beoogt enkel een ef­fect op zichzelf.

De effectgerichte communicatie die door psychopaten gehanteerd wordt, gaat een flink stuk verder. Het principe is simpel: wat je inhoudelijk nu precies zegt, is van totaal ondergeschikt belang. Het enige wat telt is wat jouw woorden te weeg brengen bij iemand anders en hoe ze inwerken op de gemoedstoestand van de ander. Hierbij spe­len timing, intonatie en de context waarin iets wordt gezegd een even grote rol als de woorden zelf. De keu­ze tussen waarheid of leugen, zin of onzin, wordt gemaakt in functie van het effect dat men beoogt: verwar­ring stichten of vertrouwen wekken, iemand om de tuin leiden of zijn zelfvertrouwen destabiliseren, iemands wantrouwen sussen of net aanwakkeren.

De effecten die een psychopaat wil bereiken, zijn steeds dezelfde: verwarring stichten, vertrouwen ondermij­nen, de eigen ongeloofwaardigheid verdoezelen, aandacht krijgen en vasthouden. De achterliggende redenen zijn eveneens beperkt in aantal: het bereiken of bestendigen van een machtspositie of het verwerven of vasthouden van ma­terieel voordeel. Dit gaat vrijwel altijd hand in hand met het beknotten van andermans initiatieven of met het om­buigen van deze initiatieven in functie van hun eigen voordeel. Zelf willen ze alle vrijheid in handen houden om de eigen initiatieven ongehinderd uit te kunnen voeren. Maar wat een psychopaat bovenal wil is aandacht, aandacht en nog eens aandacht. En om dat te krijgen, is het gebruik van woorden een uitstekend middel.

Dit principe begrijpen is niet zo moeilijk. Het telkens weer doorzien in de praktijk is dat wel. Psychopaten hebben er immers het handje van weg om iemands ingangen en zwakke plekken op te sporen. Geen enkele opening laten ze onbenut, of het nu gaat om een interesse, een angst, ambitie of kwetsbaarheid. Al wat ze in hun voordeel kunnen gebruiken, wordt geregistreerd om vroeg of laat ingezet te worden. Woorden spelen daarbij een belangrijke rol.

In een ruimere context bekeken, leidt de communicatie met een psychopaat tot het ondermijnen van je we­zenscontact, tot de verzwakking van je innerlijke verbondenheid, je eigenheid, het contact met je levensstroom en je vermo­gen om te groeien en te evolueren. Elke activiteit die bijdraagt tot het verdwijnen van je zwakke plekken en zwarte vlekken, wordt door de psychopaat gesaboteerd. Hij moet immers zijn openingen koste wat kost zien te behouden. Woorden zijn uitzonderlijk goeie wapens om iemand van zinvolle initiatieven af te brengen, mits je geen moeite hebt om de waarheid geweld aan te doen.

Als een psychopaat je onzeker kan maken door een rechtlijnig standpunt te formuleren en zich daaraan te houden (bv als je bang bent voor blinde autoriteit) dan zal hij dit niet nalaten, tenzij hij net de bedoeling heeft om je vertrouwen te winnen. In dit geval zal hij kiezen voor het formuleren van een genuanceerde mening. Diezelfde psychopaat kan echter als een windhaan van mening veranderen als hij je daardoor van je stuk kan brengen en emotioneel kan ontregelen. Als dat zijn bedoeling is en hij denkt er zijn doel mee te bereiken, zal hij het niet nalaten om van strategie te veranderen.

Effectgerichte communicatie kan afwisselend waarheden en leugens bevatten of alleen uit leugens bestaan. Of alleen uit waarheden. In het eerste geval dienen de waarheden een ingang te forceren om de leugens ver­kocht te krijgen. In het tweede geval dienen de leugens een ingang te scheppen om nog meer leugens ver­kocht te krijgen. In het derde geval dient de waarheid om vertrouwen te scheppen, of om iemand op de kast te jagen, of om een ander effect te bereiken. Er kunnen allerlei redenen achter schuilgaan, behalve de wezen­lijke behoefte om uit waarheidsliefde de waarheid te communiceren. Effectgerichte communicatie dient en­kel het eigenbelang.

In een gesprek met een psychopaat komt het erop aan totaal niet in te gaan op wat hij zegt, maar wel goed te luisteren. Van al wat gezegd wordt, moet je nagaan wat het effect op jezelf kan zijn – of op een derde persoon, waarbij jij als doorgeefluik wordt gebruikt - opdat je de bedoeling achter de gebruikte woorden kan doorgronden. Om hierin te slagen moet je je zelfbeeld goed voor ogen hou­den en stevig verankeren.

De kunst is om te leren denken zoals een psychopaat denkt, zonder echter over te gaan tot het spelen van eenzelfde spel met effectgerichte woorden, want daarin is een echte psychopaat altijd sterker. Hij heeft im­mers geen geweten, jij wel. Indien je toch een steekspel begint, geef je hem slechts nieuwe handvatten om jou verder mee te bewerken.

Communicatie bestaat niet enkel uit woorden. Ook de geuite emoties en de onbewuste boodschappen via de lichaamstaal spelen hun rol. Psychopaten zijn acteurs. Hun lichaamstaal en hun emoties zijn gespeeld. Of ze verraden niets. Een pokerface opzetten kan allerlei effecten hebben. Dit alles dient slechts één doel: jou bespelen, of via jou invloed uitoefenen de buitenwereld.

Het enige diepgewortelde gevoel dat een psychopaat kent en eventueel kan tonen, is innerlijke leegte. Zijn enige echte emo­ties zijn angst, onzekerheid en belustheid op sensatie. Al het andere wordt hooguit oppervlakkig nagespeeld. Maar goeie acteurs komen net door het gebruik van een tikkeltje overdrijving geloofwaardig over op de arge­loze toeschouwer.

Gevoelige mensen reageren systematisch op lichaamstaal en op de emoties die doorklinken achter de woor­den. Bij de communicatie met een psychopaat komt het erop aan dit te beseffen en jezelf de discipline op te leggen om dit niet te doen. Anders geraak je in de war door de opeenvolging van echte en gespeelde bood­schappen. Niet elke psychopaat heeft immers alles van zichzelf onder controle en tussen de bewust toege­paste misleidende boodschappen, sijpelen vaak angst en onzekerheid door. Maar het jammere van de zaak is dat zelfs de echte emoties ingezet kunnen worden om het gewenste effect te bereiken. Echte angst kan bv beschermingsdrang en medeleven opwekken als deze in de gewenste context wordt geplaatst.

Gevoelige mensen zijn om die reden de geprefereerde slachtoffers van psychopaten. Maar hooggevoelige mensen met eigenwaarde zijn de eersten om de non-communicatie van een psychopaat te doorzien en te doorprikken. Voor hoogsensitieve mensen komt het er dus op aan hun kwetsbare plekken te kennen en te he­len, zodat ze niet uit hun eigenwaarde en zelfvertrouwen geduwd kunnen worden. Mits behoud van hun we­zenscontact kunnen ze een psychopaat beter doorzien dan iemand anders. En afschepen.

Veel hooggevoelige mensen doen overigens het tegenovergestelde: ze doen aan ‘effectvermijdende commu­nicatie’, wat feitelijk een variant is op hetzelfde thema. Ze voelen intuïtief aan wat het effect van hun woor­den op een ander zouden kunnen zijn en kiezen ervoor om ze niet uit te spreken, bv opdat een ander zich niet gekwetst of schuldig zou voelen. Ook hiervan maken psychopaten dankbaar gebruik. Ze hebben al snel door dat hoogsensitieve mensen hen om die reden met zijden handschoentjes aanpakken, waardoor ze zich als gemakkelijke slachtoffers opstellen.

In deze context is het een frappante vaststelling dat er zowel in de reclamewereld als in de politiek systema­tisch effectgericht gecommuniceerd wordt. De twee meest invloedrijke sectoren van onze samenleving func­tioneren volgens de regels van de psychopathie. Waar invloed is, is macht te vinden. Macht trekt psychopa­ten aan, die vervolgens de spelregels beginnen te bepalen. Uiteindelijk volgt iedereen in deze sectoren deze spelregels, psychopaat of niet. 

Het zijn niet enkel psychopaten die effectgericht communiceren.  Narcistische persoonlijkheden bezondigen zich hier ook veelvuldig aan, zij het niet altijd.  Dat maakt hen mogelijk nog moeilijker mensen om mee om te gaan dan psychopaten: de helft van de tijd communiceren ze omwille van de inhoud en op andere momenten is het een en al manipulatieve effectgerichtheid.  Als je met een psychopaat te maken hebt en je hebt hem door, dan weet je ten minste waar je aan toe bent.  

Mensen met een ernstige vorm van borderline, manipuleren even vaak met woorden als narcisten.  Ook in dialoog met hen is het altijd aftasten om te weten of je naar de inhoud moet luisteren of dat je het effect moet inschatten van wat ze zeggen.  

                                                                                       *****

 Deze tekst vormt een hoofdstukje uit het nog te verschijnen boek 

Karmische Psychologie deel 4 ~ Aarde & Schaduw

Hfdst III: Psychopathie